Tọa đàm “Đẩy mạnh kiểm định chất lượng giáo dục đại học”

Bộ đã đưa ra một thông tư dự thảo mới, chúng tôi đã đọc qua nhận thấy tương đối lấp được những khoảng trống trong bộ tiêu chuẩn hiện hành. Vì vậy, việc chọn bộ tiêu chuẩn AUN-QA để công bố trong thời điểm hiện nay là hoàn toàn phù hợp.

PV: Thưa PGS. TS Mai Văn Trinh, điểm mới của Dự thảo đó là bộ tiêu chuẩn được xây dựng trên cơ sở bộ tiêu chuẩn đánh giá cơ sở giáo dục mới được AUN-QA công bố tháng 6/2016, thưa Cục trưởng, điều này có ý nghĩa như thế nào trong việc nâng cao chất lượng giáo dục của Việt Nam?

PGS. TS Mai Văn Trinh: Sự chuyển đổi từ bộ công cụ hiện hành sang bộ công cụ mới là tất yếu và phù hợp với xu hướng phát triển của giáo dục đại học. Bộ công cụ hiện hành về cơ bản khá toàn diện, tuy nhiên với bộ công cụ mới đang dự thảo sẽ đề cập rất toàn diện đến các hoạt động của nhà trường.

Ở đó, có sự nhấn mạnh vào các trọng tâm. Ví dụ, bộ công cụ hiện hành nhấn mạnh vào hoạt động nghiên cứu, bộ công cụ mới nhấn mạnh vào yếu tố phục vụ cộng đồng. Đó là sự hài lòng của các bên liên quan về cơ sở giáo dục đại học đó. Để có sự hài lòng của các bên liên quan, cũng thể hiện sự giám sát của xã hội với cơ sở giáo dục đại học, thì để khẳng định được mình bản thân các cơ sở giáo dục đại học phải có sự chuyển đổi, đầu tư phát triển các điều kiện đảm bảo chất lượng.

Đặc biệt bộ công cụ mới nhấn mạnh tới tính hệ thống đảm bảo chất lượng, cụ thể hệ thống đảm bảo chất lượng bên trong của nhà trường hoạt động thế nào để các điều kiện đảm bảo chất lượng phát huy hiệu quả. Trong đó từng bước hình thành văn hóa chất lượng trong nhà trường.

Khi văn hóa chất lượng có sự thay đổi những thành viên liên quan thì mọi thành viên liên quan sẽ phải hoạt động trong hệ thống ấy. Nếu tất cả các trường đại học ở Việt Nam vận hành, đánh giá theo bộ công cụ mới thì đòi hỏi phải có sự chuyển đổi từ nội tại của nhà trường một cách toàn diện có mục tiêu, có định hướng, hướng tới sự hài lòng của các bên liên quan, trước hết là sự hài lòng của sinh viên, gia đình và xã hội. Và đây là xu hướng đúng.

Hệ thống này khi được đưa vào đánh giá sẽ tạo động lực cho các nhà trường, chất lượng nguồn nhân lực được tăng lên.

PV: So với quy định hiện hành, Dự thảo Thông tư đang lấy ý kiến có những điểm mới về tiêu chuẩn đánh giá chất lượng, cách đánh giá, quy trình đánh giá đối với các học viện, trường đại học, PGS. TS Nguyễn Quý Thanh đánh giá như thế nào về những thay đổi này? 

PGS. TS Nguyễn Quý Thanh: Trước hết điểm mới đầu tiên tiếp cận cơ bản khác nhau. Dựa trên cơ sở gốc như vậy, bộ tiêu chuẩn mới dựa trên một chu trình quản lý chất lượng rất tiên tiến, lập kế hoạch, thực hiện, kiểm tra giám sát, cải tiến sau quá trình kiểm tra giám sát. Với cách chi tiết hóa việc đánh giá dễ hơn, nhìn ra điểm tồn tại cũng dễ hơn. Tự đánh giá cũng dễ hơn và người bên ngoài đánh giá cũng dễ hơn. Từ đấy, tìm những giải pháp khắc phục sẽ dễ hơn. Chúng ta sẽ biết mắc ở khâu nào, lập kế hoạch, triển khai hay khâu kiểm tra giám sát, hay việc chúng ta có kết quả kiểm tra giám sát rồi nhưng không cải tiến chất lượng so với kết quả đánh giá.

Yếu tố thứ 2 là cách đánh giá, cách đánh giá theo thông tư dự thảo rất hay ở 7 mức. Nếu đánh giá được theo 7 mức, chúng ta sẽ biết được chúng ta đang ở mức nào và chúng ta đang ở đâu, còn thông tư hiện hành chỉ có 2 mức đạt và chưa đạt. Rõ ràng đạt và chưa đạt để chúng ta sử dụng kết quả đó để biết được chúng ta khỏe hay rất khỏe chưa đạt yêu cầu.

Yếu tố thứ 3 là yếu tố quy trình. Tôi thấy yếu tố quy trình giữa 2 thông tư: thông tư dự thảo và thông tư hiện hành có nét tương đồng. Chính vì điều đó cũng thuận lợi cho các cơ sở mới kiểm định theo thông tư mới nếu như thành hiện thực đạt thuận lợi.

Công khai kết quả kiểm định

PV: Thưa PGS. TS Mai Văn Trinh, để chuẩn bị cho công tác kiểm định chất lượng giáo dục đại học, ông có thể cho biết hiện nay Bộ đã thành lập bao nhiêu trung tâm, và số lượng trung tâm đó có đáp ứng được yêu cầu kiểm định cho hàng trăm các trường ĐH như hiện nay không?

PGS. TS Mai Văn Trinh: Hiện nay có 4 trung tâm kiểm định chất lượng được thành lập và đã đi vào hoạt động: Trung tâm KĐCL ĐH Quốc gia Hà Nội, Trung tâm KĐCL ĐH Quốc gia TP Hồ Chí Minh, Trung tâm KĐCL ĐH Đà Nẵng, Trung tâm KĐCL Hiệp hội ĐH, CĐ Việt Nam.

Bộ GD&ĐT đánh giá cao sự nỗ lực của các trung tâm trong thời gian qua. Là một mô hình mới, ngay sau khi được cấp phép hoạt động, các đơn vị được sự hỗ trợ của các đơn vị chủ quản, đã rất nỗ lực cùng Bộ GD&ĐT, đến nay đã đánh giá ngoài 32 cơ sở GDĐH. Hiện nay với quy mô 270 trường ĐH, chu kỳ kiểm định là 5 năm, vậy 1 năm chúng ta phải đánh giá 50-60 trường.

Với nguồn lực là 4 trung tâm như hiện nay, với sự cố gắng nỗ lực chúng ta cũng có thể hoàn thành được. Tuy nhiên để đẩy nhanh tiến độ này, tới đây Bộ GD&ĐT sẽ có một số giải pháp.

Trước hết là sẽ có những giải pháp hỗ trợ cho các trung tâm này mạnh thêm lên, hoạt động hiệu quả hơn. Thứ hai là xem xét nếu đáp ứng các yêu cầu có thể thành lập thêm một số trung tâm mới phù hợp với nhu cầu đánh giá, nhu cầu của các hoạt động hệ thống giáo dục đại học Việt Nam.

Và đặc biệt là phải đáp ứng được yêu cầu đối với bản thân trung tâm đó. Đồng thời song song với việc tiến hành kiểm định chất lượng theo các bộ tiêu chuẩn và do các trung tâm trong nước tiến hành, Bộ GD&ĐT cũng khuyến khích các trường, các chương trình đào tạo tiến hành đánh giá ngoài theo các tiêu chuẩn quốc tế.

Bằng cách vận hành như vậy, tôi cho rằng với lộ trình và sự vào cuộc, đồng bộ từ Bộ GD&ĐT, các trung tâm, hệ thống các trường đại học, hoạt động của chúng ta sẽ có sự chuyển biến và đạt được tiến độ đề ra.

GS. TS Nguyễn Quý Thanh: Khi đặt vấn đề về số lượng trung tâm KĐCL và việc tiến độ, chúng ta nên đặt vấn đề theo hướng là số lượng những người đi đánh giá họ có đủ số lượng để đi đánh giá không. Bởi số lượng trung tâm không quan trọng bằng số lượng người có đủ năng lực để đi đánh giá. Số lượng kiểm định viên bao nhiêu người, vì thông thường ta yêu cầu số lượng đoàn chứ một trung tâm có thể thực hiện đánh giá của nhiều đoàn khác nhau.

Thứ 2 là đối với một số lĩnh vực cạnh tranh, nếu không thận trọng sẽ dẫn đến hệ quả, tương tự như ở Hoa Kỳ, cơ quan kiểm định nhưng lại cấp ra chứng chỉ kiểm định không đảm bảo. Ở đây vẫn phải đảm bảo sự độc lập, ổn định trong hoạt động của hệ thống.

Ví dụ ở những trường trong khu vực, Philippin chẳng hạn, họ có 2 cơ quan kiểm định cho khoảng 1.000 trường đại học, các trường trong ASEAN chỉ có 1 cơ quan kiểm định, Hoa Kỳ thì có 6 cơ quan kiểm định cho 4000 - 5000 trường đại học. Quan trọng ở đây là số lượng người đi đánh giá chứ không phải số lượng trung tâm, số lượng trung tâm phát triển tới một mức độ nào đó thì sẽ dẫn đến một hệ quả là chất lượng hoạt động trung tâm sẽ giảm đi, bởi nó đưa đến hiện tượng cạnh tranh không đồng đều.

Tuy nhiên, nếu chúng ta phát triển các cơ quan kiểm định đối với cấp trường không nên quá nhiều, ở một mức độ hợp lý nhưng đối với kiểm định cấp chương trình đào tạo có thể phát triển nhiều hơn vì số lượng rất nhiều. Nếu các hiệp hội nghề nghiệp có thể tham gia vào phát triển chương trình đào tạo, phát triển các tổ chức kiểm định để đánh giá mang tính chuyên biệt đối với chương trình đào tạo hơn là phát triển các tổ chức đối với cơ sở giáo dục.

Hiện nay xu hướng này, những cái thuộc về cơ sở giáo dục thường là các cơ quan quản lý nhà nước sẽ điều tiết. Điểm nữa là muốn các ông hoạt động độc lập theo các hướng khác nhau, kể cả 3 trung tâm đặt trong các trường đại học, họ lại không được đánh giá và kiểm định cho chính các cơ sở giáo dục và các chương trình đào tạo của chính cơ sở đó. Tức là họ được nhận một sự hỗ trợ nhất định nào đó nhưng lại không được tham gia đánh giá, họ được nhận sự bảo trợ, và nhờ sự hỗ trợ cho một số năm đầu tiên, ý nghĩa nó như vậy.

Còn trung tâm của hiệp hội thì họ được đánh giá trên phạm vi toàn quốc, riêng các trung tâm của các trường đại học không được phép đánh giá và kiểm định các cơ sở đạo tạo và chương trình đào tạo thuộc chính các trường đó.

PV: Như GS. Thanh vừa chia sẻ, GS đã nhấn mạnh nhân tố con người để có thể đi kiểm định chứ không phải số lượng các trung tâm. Thưa ông, các trung tâm KĐCL đã chuẩn bị chuẩn bị và tiến hành công việc này như thế nào?

GS. TS Nguyễn Quý Thanh: Nhiều người ví các trung tâm kiểm định như bệnh viện, nhưng tôi nghĩ bệnh viện mang tính chất y tế dự phòng hơn mang tính chất lâm sàng, khi phát bệnh mới đến. Cơ quan kiểm định phải giống như y tế dự phòng, làm sao phòng ngừa để không xảy ra bệnh tật. Đó là lý do tại sao trong kiểm định hay yêu cầu tính định kỳ, định kỳ đánh giá 5 năm/lần, định kỳ rà soát chương trình đào tạo 2 năm/lần…

Chính vì vậy chuẩn bị đội ngũ cho những người có khả năng làm sao thực hiện cơ chế riêng phòng từ trước để các trường đại học có những cơ chế và giải pháp để họ cải tiến chất lượng tốt hơn. Đội ngũ con người, kiểm định viên và những người có khả năng đi đánh giá, họ là những người không chỉ thuần túy nắm vững tiêu chuẩn, tiêu chí, họ phải hiểu và nắm bắt được rất rõ nội hàm tiêu chuẩn, tiêu chí, quan trọng nhất là phải cực kỳ hiểu về giáo dục. Bên cạnh đó là sự giải thích đúng về các tiêu chuẩn tiêu chí.

Cần có khả năng thu thập và phân tích thông tin tốt. Đó là liên quan đến phát triển đội ngũ, các trung tâm kiểm định đầu tiên là để tập trung phát triển bồi dưỡng đội ngũ đó. Bất cứ ở quốc gia nào, khi các đoàn đi đánh giá, họ tổ chức tập huấn, hướng dẫn cụ thể cho các thành viên trong đoàn. Bởi những thành viên trong đoàn thường là thầy cô làm lãnh đạo như hiệu trưởng, hiệu phó… Cho dù họ được đào tạo, tập huấn trong một thời gian nhất định, nhưng vì công việc chính của họ là đào tạo, quản lý tại nhà trường cho nên rất cần việc cập nhật, bổ sung kiến thức cho họ trong việc nắm bắt thông tư, tiêu chuẩn, tiêu chí mới.

Như đánh giá ở Việt Nam, chúng ta phải dựa vào rất nhiều quy định. Một đoàn đánh giá không thể nói rằng một trường không thực hiện tốt quy định mà mình lại thông qua. Bởi đầu tiên đoàn đánh giá phải rà soát việc thực hiện tốt quy định đã, về đánh giá tuân thủ rất quan trọng.
Cho nên cái đầu tiên và quan trọng nhất là đào tạo huấn luyện thật tốt đội ngũ đó, trong đó có những thành phần khác nhau: trưởng đoàn, thư ký, thành viên trong đoàn đánh giá. Đào tạo sao với số lượng người càng đông thì việc tổ chức nhiều đoàn đánh giá càng thuận lợi và chất lượng hơn.

Công khai là cách quảng cáo hiệu quả cho các nhà trường

Trong quá trình đánh giá bên ngoài thì việc phối hợp giữa các bên liên quan được thực hiện như thế nào, quy định mới trong dự thảo Thông tư kiểm định chất lượng có phù hợp hay không?

PGS. TS Nguyễn Phương Nga: Để được kiểm định một cách khách quan, công bằng và chính xác thì không chỉ có đánh giá ngoài mà còn yêu cầu nhiều đơn vị liên quan vào cuộc. Ở cấp vĩ mô, đầu tiên là Bộ GD&ĐT có những chỉ đạo về mặt văn bản để có quy định nhất quán tới các trung tâm kiểm định và các kiểm định viên thực thi.

Đối với đội ngũ kiểm định viên, trước hết phải giỏi, không những giỏi về kĩ năng đánh giá mà giỏi về cả cách ứng xử. Bởi đánh giá không phải các trường đã đồng ý ngay, mà làm sao đưa ra được kết luận mà trường tâm phục khẩu phục. Kiểm định viên phải đưa ra được những tư vấn để giải quyết những tồn tại của trường, hướng đi như thế nào, điểm mạnh nào cần bứt phá...