NGHIÊN CỨU ĐÁNH GIÁ CHẤT LƯỢNG GIÁO DỤC ĐẠI HỌC TẬP TRUNG VÀO CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO NHÂN TÀI

1. Đặt vấn đề

Những năm gần đây, quy mô giáo dục đại học và tỷ lệ tuyển sinh chung không ngừng tăng nhanh, trong khi đó, việc mở rộng, phân bổ tổng thể các nguồn lực cho giáo dục đại học như điều kiện cơ sở hạ tầng, kinh phí giáo dục trên mỗi sinh viên và chất lượng giảng viên đều chưa đảm bảo, khiến chất lượng đào tạo sinh viên giảm sút. Sự phát triển của giáo dục đại học trên thế giới đã và đang đứng trước 2 áp lực: một là nhu cầu giáo dục tiếp tục tăng và thứ hai là chất lượng giáo dục cũng cần không ngừng được nâng cao. Hai yếu tố này tạo nên sự phát triển của giáo dục đại học trên thế giới (Keinänen, Ursin, & Nissinen, 2018). Một vấn đề khó khăn là làm thế nào để duy trì một nền giáo dục đại học cân bằng và ổn định trong điều kiện nguồn lực giáo dục đầu tư hạn chế? Bên cạnh đó, việc vận hành và phát triển giáo dục ngày càng bị ảnh hưởng bởi các cơ quan quản lý giáo dục, các trường đại học và mọi tầng lớp xã hội. Vì vậy, việc đánh giá chất lượng giáo dục đại học trở nên vô cùng quan trọng và cần thiết.

2. Tầm quan trọng của đánh giá giáo dục đại học theo định hướng chất lượng đào tạo nhân tài

Mục đích của đánh giá chất lượng giáo dục là giám sát và đôn đốc các trường đại học thiết lập một hệ thống quản lý giảng dạy được tiêu chuẩn hóa và hoàn chỉnh để phù hợp với yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương và cả nước. Quyết định số 65/2007/QĐ-BGDĐT ngày 01/11/2007 của Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành quy định về tiêu chuẩn đánh giá chất lượng trường đại họcđược chính là cơ sở quan trọng để đánh giá chất lượng giáo dục đào tạo. Bộ tiêu chuẩn năm 2007 đã được đổi mới so với bộ tiêu chuẩn cũ năm 2004. Với Bộ tiêu chuẩn để đánh giá chất lượng giáo dục đại học mới, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã không đặt ra những mục tiêu hay đặt mức đầu ra trước như bộ tiêu chuẩn cũ, mà để các trường tự đánh giá về kết quả học tập, tỷ lệ đầu ra, nhằm hạn chế tình trạng một số trường chạy theo thành tích. Bên cạnh đó, bộ tiêu chuẩn mới đánh giá về chất lượng giáo dục đại học cũng đưa ra những tiêu chí rõ ràng, cụ thể hơn và luôn có sự liên kết với điều lệ của mỗi trường đại học. Bộ tiêu chuẩn đánh giá chất lượng giáo dục mới này gồm 10 tiêu chuẩn - 61 tiêu chí thay cho bộ tiêu chuẩn cũ với 10 tiêu chuẩn - 53 tiêu chí.

Mặt khác, đào tạo nhân tài, nghiên cứu khoa học và phục vụ xã hội là 3 chức năng được thừa nhận của giáo dục đại học, trong đó đào tạo nhân tài là chức năng cơ bản nhất. Vì giáo dục con người là nền tảng của các trường đại học hiện đại, nên chất lượng đào tạo nhân tài đã trở thành vấn đề mà các trường rất quan tâm. Ngày nay, nhân tài càng trở nên quan trọng đối với tất cả các quốc gia trên thế giới, đặc biệt các nước phát triển rất coi trọng số lượng và chất lượng nhân tài, vì nó quyết định trực tiếp đến năng lực cạnh tranh cốt lõi của một quốc gia và đây cũng là xương sống chính của giáo dục đại học (Nguyễn & Vũ, 2015). Mức độ chất lượng quyết định trực tiếp trình độ của nhân tài. Vì vậy, phương hướng cải cách giáo dục đại học là nâng cao trình độ giảng dạy, chú trọng chất lượng đào tạo nhân tài, bồi dưỡng nhân tài có chất lượng toàn diện theo hướng tin học hóa, hiện đại hóa và quốc tế hóa. Một quốc gia có ảnh hưởng trên thế giới hay không không chỉ phụ thuộc vào trình độ phát triển kinh tế, sự đầy đủ của các nguồn lực vật chất, mà còn phụ thuộc vào chất lượng toàn diện của các tài năng.

Với sự ra đời của nền kinh tế tri thức, các nguồn lực trí tuệ như nhân tài và tri thức đã trở thành yếu tố đầu tiên trong việc phân bổ nguồn lực, thúc đẩy sự cạnh tranh nhân tài ở các quốc gia khác nhau và nhân tài đã trở thành yếu tố quan trọng nhất trong quá trình sản xuất. Vì vậy, việc tăng cường dự trữ những nhân tài kiệt xuất đã trở thành ưu tiên chiến lược của tất cả các quốc gia trên thế giới. Ở Việt Nam, các tư liệu lịch sử để lại cho thấy từ xa xưa, dân tộc ta đã có truyền thống trọng dụng và đãi ngộ nhân tài. Trong Văn bia ở Văn Miếu - Quốc Tử Giám do Thân Nhân Trung soạn thảo nêu rõ: “Hiền tài là nguyên khí quốc gia. Nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh và càng lớn lao, nguyên khí suy thì thế nước yếu mà càng xuống thấp”.Về mặt đào tạo, trau dồi một nhóm các nhà kinh tế có kiến ​​thức lý thuyết phong phú và kinh nghiệm thực tế vững chắc, có thể đảm nhiệm vị trí điều hành cấp cao của nhiều công ty đa quốc gia. Trong chính trị, xây dựng một nhóm các chính trị gia xuất sắc có thể đóng vai trò trong các tổ chức khác nhau và có tiếng nói trên trường quốc tế. Đây là chìa khóa để nâng cao năng lực cạnh tranh cốt lõi của nước ta. Mặt khác, nâng cao chất lượng đào tạo nhân tài là một yêu cầu cấp thiết đối với giáo dục đại học trước sự phát triển mạnh mẽ của khoa học và công nghệ.

3. Chất lượng đào tạo nhân tài

Chức năng cốt lõi của đào tạo đại học là ươm mầm nhân tài, đó là những người vừa có kiến ​​thức lý luận, vừa có năng lực thực tiễn trong xã hội, có phẩm chất toàn diện và thực hiện công việc sáng tạo. Nhân tài cũng chính là những người có thể tạo ra giá trị cao cho xã hội và phản ánh giá trị cá nhân trong quá trình đó. Đào tạo nhân tài là quá trình giáo dục và đào tạo nói chung trong các trường đại học nhằm đáp ứng yêu cầu của xã hội. Đào tạo nhân tài truyền thống thường được thực hiện trong các trường học ở mọi cấp độ và loại hình. Tuy nhiên, hiện nay có nhiều hình thức đào tạo nhân tài, bao gồm các khóa đào tạo chính quy ở các trường đại học và cả các khóa đào tạo toàn thời gian và bán thời gian ở các cơ sở đào tạo khác. Với mỗi thời đại, việc đào tạo nhân tài có những yêu cầu và tiêu chuẩn khác nhau và có những biểu hiện khác nhau ở mọi tầng lớp xã hội, nhưng tựu chung lại phải phù hợp với tiêu chuẩn phát triển của Mác, tức là đào tạo ra những con người phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất và thẩm mỹ. Ở Việt Nam, căn cứ vào mục tiêu giáo dục, đào tạo nhân tài là tạo ra những người xây dựng và kế thừa sự nghiệp hiện đại hóa xã hội chủ nghĩa. Việc đào tạo nhân tài bậc đại học dựa trên cơ sở tuân thủ Luật Giáo dục, phù hợp với yêu cầu quốc gia và tiêu chuẩn đào tạo nhân tài, kết hợp với nhu cầu xã hội và cơ cấu phát triển kinh tế vùng.

Chất lượng đào tạo là huyết mạch của giáo dục đại học. Ở Việt Nam, quan điểm phổ biến cho rằng chất lượng trường đại học chủ yếu thể hiện qua chất lượng sinh viên (Hồng, 2016), và cốt lõi của chất lượng đào tạo bậc đại học là chất lượng đào tạo nhân tài. Theo ông Nguyễn Văn Đản (Trường Đại học Sư phạm Hà Nội), chất lượng giáo dục là những lợi ích, giá trị mà kết quả học tập đem lại cho cá nhân và xã hội, trước mắt và lâu dài. Khái niệm trên được đúc kết từ nhiều góc độ khác nhau. Nhìn từ mục tiêu giáo dục, chất lượng giáo dục được quy về chất lượng hoạt động của người học, thể hiện cuối cùng ở chất lượng đối tượng đào tạo. Vì vậy, trước khi xác định khái niệm “chất lượng đào tạo nhân tài”, cần làm rõ khái niệm “chất lượng giáo dục đại học”. Giáo dục đại học dựa trên các yêu cầu và tiêu chuẩn của đất nước đối với sinh viên, hình thành các mục tiêu đào tạo nhân tài nhất định và đưa ra các yêu cầu về chất lượng đào tạo sinh viên cho phù hợp (Dung & Thanh, 2003).

Hiện tại, có 3 khái niệm chất lượng giáo dục đại học phổ biến ở  Việt Nam. Một là, khái niệm chất lượng nội bộ, nhấn mạnh chất lượng giảng dạy trong hệ thống giáo dục đại học. Chất lượng thường được đảm bảo thông qua nhiều liên kết hoặc nội dung của hoạt động giảng dạy, chẳng hạn như thiết lập chuyên môn, thiết kế chương trình giảng dạy và lựa chọn mô hình giảng dạy, thường về tiêu chuẩn học tập để đo lường chất lượng giáo dục. Hai là, khái niệm chất lượng bên ngoài, nhấn mạnh chất lượng giáo dục đại học phải được phản ánh qua chất lượng của sinh viên tốt nghiệp (Hồng, 2016), và liệu nó có đáp ứng được nhu cầu thực tế của sự phát triển xã hội và nhà tuyển dụng hay không. Ba là, khái niệm phẩm chất nhân văn, chính là sự quan tâm đến nhu cầu thực tế phát triển của sinh viên, lấy nhu cầu học tập của sinh viên làm nền tảng để kiểm định chất lượng đào tạo bậc đại học.

4. Đánh giá chất lượng giáo dục đại học tập trung vào chất lượng đào tạo nhân tài

Đánh giá chất lượng giáo dục đại học là một khái niệm quan trọng trong nghiên cứu này. Người đầu tiên sử dụng thuật ngữ đánh giá là Ralph W. Tyler, một nhà giáo dục người Mỹ. Trong thời gian này, Hoa Kỳ thường sử dụng công cụ đánh giá. Nhóm nghiên cứu do Tyler dẫn đầu vào thời điểm đó đã thực hiện một cuộc khảo sát về tình trạng giáo dục ở Hoa Kỳ ,ông đã đề xuất thuật ngữ "đánh giá" nhằm phân biệt các đánh giá giáo dục quy mô nhỏ trong quá khứ đối với từng cá nhân học sinh (Tyler, 1966). Đánh giá giáo dục và đo lường giáo dục, đánh giá dạy học và đo lường dạy học là những khái niệm rất dễ nhầm lẫn. Đo lường giáo dục chủ yếu tập trung vào quy định định lượng của từng đối tượng, dựa trên thực tế khách quan định lượng, trong khi đánh giá giáo dục chú ý nhiều hơn đến phương pháp định lượng, đôi khi sử dụng kết hợp phương pháp định lượng và định tính, chủ yếu để đánh giá đối tượng giá trị phán đoán; đánh giá dạy học chủ yếu dựa trên các hoạt động dạy học cụ thể, còn đánh giá giáo dục dựa trên toàn bộ hoạt động giáo dục, tập trung vào mối quan hệ giữa hoạt động giáo dục và môi trường bên ngoài ở tầm vĩ mô.

Nói chung, đánh giá giáo dục thường được sử dụng khi đưa ra các đánh giá về giá trị đối với các đối tượng được đánh giá liên quan đến nhiều tiêu chí hơn. Theo Chen Mo Kai (??????) định nghĩa đánh giá giáo dục đại học là: " Căn cứ theo các mục tiêu giáo dục nhất định, sử dụng các kỹ thuật và phương pháp đánh giá khoa học và có hệ thống để thu thập thông tin liên quan đến đối tượng đánh giá, đưa ra các đánh giá giá trị về hiệu quả giảng dạy, và cuối cùng cung cấp cơ sở cho việc ra quyết định và tối ưu hóa trong tất cả các khía cạnh của giáo dục đại học". Một số học giả khác nhận định, đánh giá giáo dục đại học nên dựa trên các mục tiêu như tiêu chuẩn đánh giá, quy tắc giáo dục và hệ thống chỉ số đánh giá giáo dục, quá trình đưa ra các đánh giá giá trị về các điều kiện vận hành một trường học, quá trình giảng dạy, hiệu quả giảng dạy,…

Dựa vào các định nghĩa trên, chất lượng giáo dục đại học chủ yếu được đánh giá ở nhiều khía cạnh khác nhau. Mục đích là nâng cao trình độ và chất lượng của giáo dục đại học thông qua các hoạt động đánh giá, từ đó tăng khả năng thích ứng của đào tạo nhân tài, đáp ứng nhu cầu phát triển của xã hội. Giáo dục đại học không chỉ mang tính lý luận cao, mà còn chú trọng tới thực hành, đào tạo ra những nhân tài phục vụ xã hội, kế thừa văn hóa và thúc đẩy phát triển kinh tế vùng. Vì vậy, trong quá trình đánh giá thực tế, chúng ta không nên chỉ tập trung vào kết quả đánh giá, hoặc chỉ sử dụng một tiêu chuẩn đánh giá để đo lường hiệu quả của việc đánh giá, mà còn cần phải nghĩ đến những vấn đề được phản ánh trong đánh giá và cải thiện các tiêu chí này. Đánh giá chất lượng giáo dục đại học dựa trên một hệ thống chỉ số đánh giá nhất định, cùng với việc áp dụng khoa học và công nghệ tiên tiến để thu thập thông tin về đối tượng đánh giá, tiến hành kiểm tra có hệ thống và đánh giá giá trị quy trình, từ đó cung cấp cơ sở để các trường đại học ra quyết định nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng giáo dục (Banta & Palomba, 2014).

5. Một số đề xuất về đánh giá chất lượng giáo dục đại học tập trung vào chất lượng đào tạo nhân tài

5.1. Các tiêu chí đánh giá cần rõ ràng

Đánh giá giáo dục là một công việc toàn diện, phức tạp và có hệ thống, bao gồm các khía cạnh khác nhau của quá trình đào tạo. Vì vậy, khi xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá, cần làm cho nội hàm của nó trở nên rõ ràng, chính xác, ngắn gọn, tập trung và có khả năng đo lường tốt. Đối với mỗi tiêu chí trong hệ thống đánh giá, cần đáp ứng khả năng dễ thu thập và đánh giá thông tin, tốt nhất là có những tiêu chuẩn định lượng được và sau đó có thể rút ra kết luận rõ ràng hoặc đưa ra các đánh giá thực tế. Đặc biệt, việc xem xét và đánh giá dựa trên các tiêu chuẩn riêng của trường đại học để đánh giá chất lượng nhân tài cần được thực hiện trong một khuôn khổ thể chế nhất định và một số tiêu chí chính nhất định, tuân theo các tiêu chuẩn quốc gia.

Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo nhân tài, trong đó có yếu tố chủ quan và yếu tố khách quan, có cả yếu tố vĩ mô và vi mô, chúng thường xuyên tương tác và ảnh hưởng lẫn nhau. Chìa khóa để đánh giá chất lượng đào tạo nhân tài ở các trường đại học là phải phân tích cẩn thận các yếu tố này, sử dụng các kỹ thuật và phương pháp đánh giá tiên tiến để tìm ra các mối liên hệ chính giữa chúng và theo dõi các tài năng. Quy luật đào tạo xác định các tiêu chuẩn đánh giá chất lượng khoa học và hiệu quả. Vì vậy, nội hàm của đánh giá giáo dục nên thông qua thông tin định lượng được thực tế đo lường hoặc quan sát. Đặc biệt, đối với các chỉ số liên quan đến sinh viên, chẳng hạn như khả năng học tập, phẩm chất toàn diện,… nên được chia thành các mục có thể đánh giá được. Ngay cả khi không thể định lượng trực tiếp các tiêu chí, chuyên gia đánh giá cũng nên phân chia thành các mục nhỏ để đánh giá cho đến khi có khả năng định lượng được. Các chỉ số đo lường có thể cung cấp cơ sở khoa học để các trường tìm ra những yếu tố chính ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo nhân tài giữa các ngành.

5.2. Quan tâm đến các tiêu chí phát triển của sinh viên

Việc quan tâm đến các tiêu chí phát triển của sinh viên chủ yếu đề cập đến 2 khía cạnh, một là chất lượng đào tạo, hai là sự phát triển của bản thân sinh viên. Mỗi cá nhân không ngừng phát triển, nhu cầu và các tiêu chí đánh giá của sinh viên liên tục thay đổi. Vì vậy, trong việc thiết kế các tiêu chí đánh giá phải phản ánh được các chỉ số chủ đạo về chất lượng đào tạo nhân tài, cũng như dự báo các xu hướng trong tương lai; đồng thời có sự sửa đổi kịp thời để loại bỏ các tiêu chí đã lỗi thời hoặc không thể phản ánh chất lượng đào tạo nhân tài, bổ sung những tiêu chí phản ánh yêu cầu của thời đại.

5.3. Chú trọng tới khả năng giảng dạy của giáo viên

Đội ngũ giảng viên là cơ sở để xây dựng kỷ cương, đồng thời cũng là điều kiện tiên quyết để đảm bảo chất lượng đào tạo nhân tài và nâng cao trình độ học vấn. Chất lượng của đội ngũ giảng viên là hiện thân của năng lực cạnh tranh cốt lõi của các trường đại học và có ảnh hưởng quyết định đến sự phát triển của giáo dục đại học. Với sự phát triển của xã hội, nhu cầu chất lượng luôn thay đổi phù hợp với nhu cầu của thời đại. Nhà trường cần có đội ngũ giáo viên chất lượng cao để đáp ứng việc học tập suốt đời, phát triển bền vững (Jeong & González-Gómez, 2020). Trình độ giảng dạy của đội ngũ giảng viên liên quan chặt chẽ đến chất lượng giảng dạy, trình độ giảng dạy trực tiếp quyết định đến ưu nhược điểm của chất lượng đào tạo nhân tài.

5.4. Mời đánh giá bên ngoài

Đánh giá bên ngoài được thực hiện bởi các tổ chức xã hội và cơ quan tuyển dụng sinh viên sau khi ra trường, các tổ chức này độc lập với đánh giá của các cơ quan chính phủ và các trường đại học. Theo tác giả, chính sự đánh giá của các cơ sở tuyển dụng mới là sự đánh giá ngoài chuẩn xác nhất với cơ sở giáo dục đại học, chứ không phải là sự đánh giá của các chuyên gia theo quy định trong bộ tiêu chuẩn. Mặt khác, nếu xem xét theo quan hệ cung - cầu hàng hóa thì cơ sở giáo dục đại học là bên “cung”, cơ sở sử dụng sinh viên tốt nghiệp là bên “cầu”. Giá trị hàng hóa phải do bên cầu thẩm định mới quyết định sức tiêu thụ hàng hóa chứ không phải do bên trung gian, môi giới (tổ chức kiểm định).

Ở các nước lớn, Chính phủ không thể toàn quyền trong việc giải quyết một số lượng lớn các vấn đề giáo dục, việc mời đánh giá bên ngoài có lợi cho việc cải thiện sự đánh giá đơn lẻ và phát huy hiệu quả vai trò giám sát của nhà tuyển dụng và xã hội trong đánh giá giáo dục đại học (Beeby, 2013). Quyền được phát biểu và tích cực cải thiện các tiêu chí đánh giá của bên ngoài có thể phát huy hết lợi thế của những người ngoài cuộc, giúp giải quyết số lượng các vấn đề ít hoặc không được các trường đại học chú ý. Trong nền kinh tế thị trường, tổ chức hoặc cơ quan đánh giá của bên ngoài ở vị trí trung lập trong quá trình đánh giá, có thể đề xuất tốt hơn các ý tưởng khác nhau để nâng cao chất lượng đào tạo nhân tài.

6. Kết luận

Nhìn chung, Việt Nam đang từng bước hoàn thiện các tiêu chí đánh giá chất lượng giáo dục đại học. Nhưng xét về khía cạnh yêu cầu của xã hội về chất lượng đào tạo nhân tài đóng một vai trò rất lớn trong việc nâng cao chất lượng đào tạo bậc đại học, điều cấp thiết là cần quan tâm hơn tới các tiêu chí để đánh giá chất lượng đại học tập trung vào chất lượng đào tạo nhân tài. Bên cạnh đó, việc khó tránh khỏi là bản thân các chỉ tiêu đánh giá vẫn còn một số vấn đề nhất định và nhiều kẽ hở đã bộc lộ trong quá trình thực hiện. Chỉ bằng cách hoàn thiện hơn nữa các chỉ số đánh giá giáo dục và làm rõ chất lượng đào tạo nhân tài là trung tâm thì mới có thể nâng cao được chất lượng giáo dục.

Những đổi mới của nghiên cứu này chủ yếu tập trung ở 2 khía cạnh: (1) Đổi mới về quan điểm nghiên cứu: đánh giá chất lượng giáo dục đại học tập trung vào chất lượng đào tạo nhân tài. (2) Đổi mới về nội dung nghiên cứu: làm rõ khái niệm về chất lượng đào tạo nhân tài ở bậc đại học và đưa ra các đề xuất hướng dẫn đánh giá tập trung vào chất lượng đào tạo nhân tài. Nghiên cứu này sẽ cung cấp các ý tưởng mới cho các nhà quản lý giáo dục, các tổ chức xã hội, cơ quan tuyển dụng, cùng với học giả và sinh viên quan tâm đến các chủ đề về đánh giá chất lượng giáo dục đại học và phát triển bền vững trong lĩnh vực giáo dục.

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Banta, T. W., & Palomba, C. A. (2014). Assessment essentials: Planning, implementing, and improving assessment in higher education. USA: John Wiley & Sons.
2. Beeby, C. E. (2013). The quality of education in developing countries: Harvard University Press.
3. Dung, T. N. K., & Thanh, T. P. X. (2003). Về một số khái niệm thường dùng trong đảm bảo chất lượng giáo dục đại học. Tạp chí Giáo dục, 66, 1-9.
4. Hồng, S. C. (2016). Chất lượng sinh viên tốt nghiệp của Trường Đại học Quốc gia Hà Nội dưới góc nhìn của người sử dụng lao động. VNU Journal of Science: Education Research, 32(1), 20-26.
5. Jeong, J. S., & González-Gómez, D. (2020). Assessment of sustainability science education criteria in online-learning through fuzzy-operational and multi-decision analysis and professional survey. Heliyon, 6(8), e04706.
6. Keinänen, M., Ursin, J., & Nissinen, K. (2018). How to measure students’ innovation competences in higher education: Evaluation of an assessment tool in authentic learning environments. Studies in Educational Evaluation, 58, 30-36.
7. Nguyễn, N. V., & Vũ, T. N. (2015). Higher education reform in Vietnam: Current situation, challenges and solutions. VNU Journal of Science: Social Sciences Humanities, 31(4), 85-97.
8. Tyler, R. W. (1966). The objectives and plans for a national assessment of educational progress. Journal of Educational Measurement, 3(1), 1-4.

Nguồn: THS. PHẠM THÀNH TRUNG (Trung tâm Khảo thí, Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội)

[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 15, tháng 6 năm 2021]